Okul Öncesi Öğretmenlerinin Fen ve Doğa Etkinliklerindeki Yeterliliklerinin Belirlenmesi

 OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN FEN VE DOĞA ETKİNLİKLERİNDEKİ YETERLİLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Hakan Şevki AYVACI¹, Yasemin DEVECİOĞLU², Nevzat YİĞİT²

¹KTÜ, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Fen Bilgisi A.B.D.,TRABZON

²KTÜ, Fatih Eğitim Fakültesi, OFMA Eğitimi Böl., Fizik Eğitimi A.B.D., TRABZON

ÖZET: Sistemli eğitimin ilk aşaması olan okul öncesi eğitimle bireye verilecek fen eğitimi, onun bu temel eğitiminden başlayarak, fene karşı olumlu tutum geliştirmesinde eğitiminin başlangıcını oluşturması açısından oldukça önemlidir. Dolayısıyla, bu eğitimi verecek olan okul öncesi öğretmenlerinin de okul öncesi çağlarda bulunan öğrencilere fen eğitimi en etkili şekilde verebilecek nitelikte olması gerekmektedir. Öğretmenlerin, görev başında fen ve doğa çalışmalarıyla ilgili gerçekleştirdikleri aktiviteler belirlenmeli, öğretmenlerin fen ve doğa çalışmaları sürecinde karşılaştıkları güçlükler ortaya çıkarılmalıdır. Bu yolla, okul öncesi öğretmenlerinin fen ve doğa eğitimi süreçlerini daha etkili bir şekilde yürütebilmeleri sağlanmalıdır. Yapılan bu çalışmada okul öncesi öğretmenlerinin, fen ve doğa etkinliklerindeki beceri ve davranışları, öğretmenlerin ifadeleri ve gözlemlenen etkinliklere dayalı olarak tespit edilmeye çalışıldı. Bu amaçla, Trabzon ili ve Akçaabat ilçesindeki M.E.B’e bağlı, resmi ve özel toplam 10, okul öncesi eğitim veren okullardan rasgele seçilen 15 öğretmen ile mülakatlar yürütülmüş ve gözlemler yapılmıştır. Çalışma sonunda; okul öncesi öğretmenlerinin çoğunun fen ve doğa etkinliklerini istenen nitelikte planlama ve yürütme becerisine sahip olmadıkları, orijinal materyal geliştirmedikleri ve etkinlikleri uygularken kullanılacak etkili öğretim yöntemlerinden (soru-cevap, gösterip yaptırma vb. dışındaki diğer tekniklerden; oyun ve drama vb.) haberdar olmadıkları ve kullanmadıkları belirlenmiştir.

1. GİRİŞ

Okul öncesi eğitim, küçük yaştaki bireylerin gelişim düzeylerine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı ortamlar sağlaması ve onların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişimlerini destekleyerek, kendilerini toplumun içerisinde birer birey olarak ifade etmelerine fırsat vermesi ve ilköğretime hazırlaması açısından, onların bu gelişim süreçlerinin en önemli parçası olarak büyük önem kazanmaktadır (Milli Eğitim Şurası, 1993).

Üç yaşından itibaren başlayan bu süreç, sistemli eğitimin ilk kademesini oluşturmaktadır. Çocuk, gelişiminin getirdiği özelliklerine göre hazırlanan serbest bir ortam içerisinde uygulanan bir programla temel eğitime hazırlanması amaçlanır (Şahin, 1998). Fen eğitimi de bu programın bir parçasıdır. Çünkü, çevresiyle etkileşime geçen çocuk, kavramlara ve gözlemlediği olaylara cevap bulmaya çalışacaktır. Bu andan itibaren zihninde fen ve doğaya ilişkin bilişsel ve duyuşsal alana yönelik yapılanmalar oluşmaya başlayacak ve yaşamı boyunca devam edecektir (Yaşar, 1993). Okul öncesinde fen eğitiminin amacı, çocuğa doğaya ilişkin temel olgu ve olayların gerçekleşmesine dair temel bilgileri vermek yanında, onlara duyuşsal ve psikomotor becerileri kazandırmak, kendisini ve çevresini anlamasına yardımcı olmaya çalışmaktır (Şahin, 1997; Şahin,1998).

Okul öncesinde fen ve doğa etkinlikleri, çocukların nesne ve olaylar arasındaki ilişkileri anlamalarına yardımcı olması açısından oldukça önemlidir (Demiriz, 2001). Çocukların, fen ve doğa etkinliklerine katılmaları, bilişsel olduğu kadar, duyuşsal ve psikomotor becerilerinin gelişimine yardımcı olacak, öğrenmelerini kolaylaştıracak ve onlara, olaylara bilimsel açıdan yaklaşma becerisi kazandıracaktır (Gürdal, Çağlar, Şahin, Ökçün ve Macaroğlu, 1993;Yaşar, 1993). Etkinlikler çerçevesinde, çocukların deneylere aktif olarak katılmaları, gözlemlerde bulunmaları ve doğa gezilerine çıkmaları sağlanılarak; karşılaştırma ve sınıflama yapma, neden-sonuç ilişkisi kurma, ayrıntılara dikkat etme, gözlem ve deney yapma, hipotez kurma gibi temel becerileri kazanmaları beklenmektedir.

Dikkatleri çok kısa süreli olan okul öncesi dönem öğrencilerinin etkinliklere daha uzun süreli katılımlarının sağlanması için öğretmenlere büyük sorumluluklar düşmektedir (Yaşar, 1993). Gösterilecek her türlü yakın ilgi, onların fene karşı olumlu tutum geliştirmelerinde son derece önemli olacaktır. Öğretmen, çocukların bilgiye kendi kendilerine yaparak-yaşayarak ulaşabilecekleri zengin uyarıcılarla dolu öğrenme ortamlarını, onların ilgi ve yeteneklerini göz önüne alarak düzenlemekle ve bu ortamlar içerisinde yeni bilgileri öğrenmelerine, eksik olanları tamamlamalarına, yanlış olanları düzeltmelerine yardımcı olmakla sorumludur (Demiriz, 2001).

Soyut ve karmaşık olan fen kavramlarının, anlamadan çok, ezbere dayanılarak öğrenildiği ve genelde fene karşı negatif bir tutumla yaklaşıldığı göz önüne alındığında, küçük yaşlardaki bu bireylerin olumlu bir tutumla gelişmelerine yardımcı olmak gerekir. Bu, onların doğadaki olaylar ve kavramlar arasında mantıklı ilişkiler kurmalarına; aynı zamanda, günlük hayatta karşılaşabilecekleri

bir çok probleme daha bilimsel açıdan yaklaşma becerisi kazanmalarına da yardımcı olacaktır (Şahin, 1998). Geleneksel fen öğretimi anlayışından uzaklaşarak, feni öğrenirken ve uygularken zevkli yapacak öğrenme ortamlarını geliştirmek, okul öncesi öğretmenlerinin bu süreç içerisinde en önemli görevlerinden biridir (Şahin, 1998; Üstünoğlu, 1990). Bu istenen nitelikler doğrultusunda, görev başındaki öğretmenlerin fen ve doğa çalışmalarıyla ilgili gerçekleştirdikleri aktiviteler belirlenmeli, fen ve doğa çalışmaları sürecinde karşılaştıkları güçlükler ortaya çıkarılmalıdır. Okul öncesi öğretmenlerinin, fen ve doğa öğretimi süreçlerini daha etkili bir şekilde yürütmeleri sağlanmalıdır.

Bu çalışmanın amacı, okul öncesi öğretmenlerinin, fen ve doğa etkinliklerindeki beceri ve davranışlarını, öğretmenlerin ifadeleri ve gözlemlere dayalı olarak tespit etmektir.

2. YÖNTEM

Bu çalışma; Trabzon ili ve Akçaabat ilçesindeki M.E.B.’e bağlı okul öncesi eğitimi veren resmi ve özel 10 okuldan rasgele seçilen 15 öğretmenle gerçekleştirilmiştir.

Öğretmenlerle, çalışmayı konu olan; okul öncesi eğitiminde fen ve doğa etkinliklerinin yürütülmesine yönelik mülakat yürütülmüştür. Mülakatlarda, okul öncesi öğretmenlerinin fen ve doğa etkinlikleri ile ilgili düşüncelerini tespit etmeye yönelik nitelikte sorular yer almaktadır.

Okul öncesi öğretmenlerinin, görev başında fen ve doğa etkinliklerini uygulama sürecinde gerçekleştirdikleri aktiviteleri belirlemek amacıyla yarı yapılandırılmış bir gözlem çizelgesi geliştirilerek, her bir öğretmen için belli bir periyot içerisinde dörder kez uygulanmıştır. Uygulanan gözlem çizelgesi uzman görüşlerine, literatüre ve çalışmadan önce yapılan yapılandırılmamış gözlemlere dayalı olarak oluşturulmuştur.

3. BULGULAR

Bu bölümde, öğretmenlerle yapılan mülakatlardan ve yürütülen gözlemlerden elde edilen bulguları yer almaktadır.

3.1. Mülakatlardan Elde Edilen Bulgular

1) Fen ve doğa çalışmaları sizce hangi ortamlarda yürütülebilir?

Öğretmenlerin yarısına yakını, fen ve doğa çalışmalarının laboratuarda, doğal ortamlarda ve sınıfta yürütülmesi gerektiğini vurgularken, bir grup öğretmen, etkinliklerin sınıfta ve doğal ortamda yürütülmesinin, laboratuara ihtiyaç duyulmadan yeterli olabileceğini; iki öğretmen, bu çalışmaların sadece laboratuar ortamında; bir öğretmen ise sadece sınıfta yürütülmesinin yeterli olabileceğini belirtmişlerdir.

2) Fen ve doğa etkinliklerinde kullanılacak materyalleri, gerekli durumlara göre nereden ve nasıl temin ediyorsunuz?

Öğretmenler, genelde, okulun ve kendi imkanlarının ölçüsünde yararlandıklarını ifade ederken, sadece üç öğretmen okulun imkanlarıyla yetindiklerini; bunun yanında, bir grup öğretmen, materyal ihtiyacı durumunda velilerden yardım aldıklarını belirtmişlerdir.

3) Fen ve doğa çalışmaları için, kendiniz, orijinal materyal geliştirebiliyor musunuz?

Öğretmenlerin tamamına yakını orijinal materyal geliştirmediklerini, genelde hazır olanları kullandıklarını belirtmişlerdir. Üç öğretmen ise; afiş, resim, albüm niteliğinde basit sayılabilecek materyaller hazırladıklarını ifade etmişlerdir.

4) Fen ve doğa etkinliklerinin uygulamaları süresince öğrencilerinizi, etkinliklere katılmaları yönünde nasıl yönlendiriyorsunuz?

Öğretmenlerin yarısı, yapılan etkinliğin tekrarlatılması şartıyla öğrencilerini yönlendirdiklerini ifade etmişlerdir. Bir grup öğretmen, öğrencilere, etkinlik öncesi ve sonrası gözlemler yaptırmanın yararlı olduğu fikrini taşıdıklarını belirtmişlerdir. İki öğretmen, grup çalışması yaptırdıklarını; bir öğretmen ise yapılan etkinliğin öğrenci dikkatini çekecek nitelikte hazırlanması gerektiğini, aksi halde onların dikkatlerini çekmenin zor olduğunu belirtmişlerdir.

5) Sizce fen ve doğa etkinlikleri yürütülürken hangi yöntem ve tekniklerin kullanılması daha etkili olur?

Öğretmenlerin tamamı etkinliklerin gözlem, soru-cevap, gösterip-yaptırma, görsel materyal kullanımı gibi yöntem ve tekniklerle yürütülmesinin gerektiğini vurgulamışlardır. İki öğretmen ise bu yöntemlere ek olarak oyun ve drama gibi yöntem ve tekniklerin de etkinliklerde kullanılmasının faydalı olacağını belirtmişlerdir.

6) Fen ve doğa etkinliklerini yürütürken hangi yöntem ve teknikleri kullanıyorsunuz?

Öğretmenlerin tamamı anlatım, gösterip-yaptırma, soru-cevap, gözlem ve grup deneyi yöntem ve tekniklerini kullandıklarını; iki öğretmen, bu yöntemlerin yanı sıra fen ve doğa köşesinden de etkinlikler içerisinde yararlandıklarını belirtirken; bir öğretmen ise, diğer yöntemlerin dışında farklı görsel materyaller de kullandığını söylemiştir.

7) Sizce, fen ve doğa etkinliklerinde yapılan çalışmaların hangi yönü, öğrencinin daha çok ilgisini çekmektedir?

On öğretmen, fen ve doğa etkinliklerinde yürütülen faaliyetlerin sonuçlarının öğrencilerin daha çok ilgisini çektiğini belirtmişlerdir. Dört öğretmen, bunların dışında, öğrencilerin kendi yaptıkları çalışmaların ilgilerini uzun süreli tuttuğunu belirtirken; bir öğretmen de onların dikkatlerinin kısa süreli olduğunu bu nedenle öğrencilerin ilgisinin değişebileceğini vurgulamıştır.

8) Fen ve doğa etkinliklerinin yürütülmesi ile ilgili olarak, kendinizi hangi açılardan yeterli hissediyorsunuz?

Yedi öğretmen, etkinliklerin yürütülmesi ile ilgili olarak kendilerini her açıdan yeterli hissettiklerini belirtirken; beş öğretmen, bazı konularda materyallerin temin edilmesi ve etkinliklerin yürütülmesine yönelik olarak yetersiz olduklarını belirtmişlerdir. Üç öğretmen ise, yaptıkları etkinlikleri ve ilgili deneyleri sonuca ulaştırmada yetersiz kaldıklarını ifade etmişlerdir.

9) Fen ve doğa etkinliklerinin yürütülmesi açısından kendinizi yeterli görüyor musunuz?

Yedi öğretmen fen ve doğa konularının her biri için yeterli olduklarını söylerken; altı öğretmen, zaman ve uzay kavramını; iki öğretmen, dünyanın yuvarlaklığını anlatmakta güçlük çektiklerini belirtmişlerdir. Bir öğretmen ise, elektrik konusunda yeterli bilgisi olmadığından zaman zaman güçlükle karşılaştığını belirtmiştir.

10) Sınıfınızda fen ve doğa köşesi var mı? Varsa, burada ne tür faaliyetleri gerçekleştiriyorsunuz?

On bir öğretmen, sınıflarında fen ve doğa köşesi olduğunu; dört öğretmen ise, fen ve doğa köşesinin bulunmadığını, ihtiyaç duyulduğunda oluşturulduğunu söylemişlerdir. Öğretmenlerin tamamına yakının; fasulyenin çimlenmesi, suyun hal değişimi, gece-gündüz oluşumu, yer çekimi, soğuk-sıcak, yumuşak-sert, mevsimler, tat alma, duyu organları, iletişim ve hacim konularında fen ve doğa köşesini kullanarak etkinlikler gerçekleştirdiklerini belirtmişlerdir. Bir öğretmen ise, fen ve doğa köşesinin etkinliklerin yürütülmesinde fazla önemli olmadığını ifade etmiştir.

11) Fen ve doğa köşesini ne sıklıkta kullanıyorsunuz?

Sekiz öğretmen, köşesinin kullanımının ünite konusuna yapılacak etkinliklere bağlı olarak değiştiğini belirtirken; beş öğretmen, fen ve doğa köşesini fazla kullanmadıklarını, diğer köşelerin öğrencilerin ilgisini daha çok çektiğini; iki öğretmen ise, fen ve doğa köşesini mümkün oldukça kullanmaya çalıştıklarını söylemişlerdir.

12) Fen ve doğa etkinliklerine ne kadar zaman ayırıyorsunuz?

Öğretmenlerin tamamına yakını, üniteye bağlı olarak, etkinliklere ayırdıkları zamanın değiştiğini ifade etmişlerdir. Üç öğretmen ise, bazen 10-20’şer dakikalık zamanların etkinlikler için yeterli olabildiğini belirtmişlerdir.

13) Materyallerin seçiminde göz önünde bulundurduğunuz unsurlar nelerdir?

Öğretmenlerin tamamı, çalışmalarda kullanılacak materyalleri belirlerken, öğrencilerin ilgisini çekecek yönde ve kolay anlayabilecekleri şekilde ayrıntılandırılmış, canlı renklerle hazırlanmış materyalleri kullanmaya çalıştıklarını ifade etmişlerdir.

3.2. Gözlemlerden Elde Edilen Bulgular

Öğretmenlerin sınıf ortamlarında yürütülen gözlemlerde, tamamına yakınının açıklama, soru-cevap, gösterip-yaptırma, gözlem yöntem ve tekniklerini kullandıkları; fen ve doğa köşelerinden kısmen yararlandıkları; bir grup öğretmenin ise görsel materyaller kullandıkları belirlenmiştir. Öğretmenlerin hiç birinin, sınıf ortamlarında kavram haritalarından yararlanma, oyun ve drama, oyun hamurlarıyla yada artık materyallerden model yapma ve problem çözme gibi farklı yöntem ve tekniklerden yararlanmadıkları yapılan gözlemlerde tespit edilmiştir.

4. SONUÇLAR

• Öğretmenlerin çoğunluğu, etkinlikler için gerekli materyalleri ya kendilerinin ya da dışardan yapılan yardımlarla karşıladıklarını ifade etmişlerdir. Diğer yandan, öğretmenlerin, orijinal materyal geliştirme konusunda kendi başlarına yetersiz oldukları görülmektedir. Lisans eğitimleri süresince fen ve doğa etkinliklerine yönelik materyal geliştirmeyle ilgili dersleri almamalarının ve sonraki dönemlerde de bu konuya ilişkin, kendilerini geliştirmeye yönelik bilgi ve beceriyi edinmemiş olmalarının, öğretmenlerin materyal geliştirme konusunda istenen yeterliliğe ulaşamamalarına neden olduğu düşünülmektedir.

• Öğretmenlerin tamamı geleneksel öğretim yöntem ve tekniklerini kullanmaktadırlar. Sadece bir öğretmen, geleneksel yöntemlere ek olarak yeni yöntem ve teknikleri de kullandığını belirtmiştir. Öğretmenlerin etkinlikleri uygulama sürecinde, geleneksel yöntemlerden vazgeçmeyerek kullanmaya devam etmelerinden, çağdaş öğretim yöntemlerinden haberdar olmadıkları ve bu yönde kendilerini geliştirmek için çaba sarf etmedikleri sonucuna varılmıştır.

• Öğretmenlerin yarısından fazlası, materyallerin seçiminde ve uygulamasında öğrencilerin ilgi ve dikkatlerini göz önünde bulundurdukları; bazıları ise, çocukların seviyelerine uygun, kolay yapılabilecek materyalleri tercih ettikleri yönünde fikirlerini belirtmişlerdir. Ancak, uygulamalar esnasında kullandıkları materyallerin, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik olmasından çok, öğretmenlerin kolaylıkla ulaşabilecekleri, mevcut olanlardan tercih edildiği belirlenmiştir.

• Gün boyu yapılan diğer etkinliklerin yeterince zaman aldığını, fen ve doğa etkinliklerinin yapılmamasına neden olarak göstermeleri, fen ve doğa etkinlikleri için gerekli zaman ve materyal ayırma konusunda okul öncesi öğretmenlerinin yetersiz tutum ve yaklaşımlarını sergilemektedir.

• Yapılan mülakat ve gözlemler sonucunda, öğretmenlerin,fen ve doğa etkinlikleri çalışmalarının önemini belirtmelerine rağmen, okul öncesi eğitim müfredatının yürütülmesi sırasında fen ve doğa etkinliklerine yeterince önem göstermedikleri okul öncesi öğrencilerinin bu yöndeki bilgi beceri ve psikomotor davranışlarını istenen düzeye çıkarabilmeleri konusunda etkili çalışmaları yapmadıkları gözlenmektedir. Okul öncesi öğretmenlerinin bu konudaki yetersizliklerinin feni ve doğa olaylarını yeterince kavrayamadıklarından, fen ve doğa çalışmalarının çok geniş bir peryoda yayılmış olan okul öncesi müfredatını engelleyeceği kaygısına kapıldıklarından ve fen ve doğa çalışmalarının okul öncesi öğrencilerine ağır geleceği düşüncesinden kaynaklandığı sanılmaktadır.

• Fen ve doğa etkinliklerinden bazılarının sınıf içi çalışmalar yanında sınıf dışına da taşınması, çocukların farklı eğitim ortamlarında etkinliklere aktif katılımlarının sağlanmasının, fen ve doğa köşesini kendi başlarına kullanmaya yönlendirilmesinin, onların, fene karşı olumlu tutum geliştirmelerine yardımcı olacağına, gözlem ve yorum yeteneklerinin gelişmesine katkı sağlanacağına öğretmenler tarafında inanıldığı, fakat, öğretmenlerin bu yönde bir çaba sarf etmedikleri gözlenmiştir.

5. ÖNERİLER

Okul öncesi fen eğitiminin, çocuğun fene karşı pozitif tutumla yetişmesinde ne kadar büyük öneme sahip olduğu düşünüldüğünde, okul öncesi eğitim müfredatı içerisinde gerçekleştirilecek olan fen ve doğa etkinliklerinin en etkili şekilde yürütülebilmesi için gerekli bilgi ve becerilerin, okul öncesi öğretmenlerine kazandırılması gerekmektedir. Okul öncesi öğretmenlerinin bu becerileri kazanabilmesi için, lisans düzeyinde okutulan materyal geliştirme derslerinin bir bölümünde fen ve doğa çalışmaları konusunda kullanılabilecek materyallerin geliştirilmesine ve öğretmen adaylarının bu yöndeki becerilerinin oluşturulmasına yardımcı olunmalıdır. Yine, lisans düzeyinde okutulan O.Ö. Fen Bilgisi Öğretimi dersinin içeriğine, öğretmen adaylarının materyal geliştirme becerisi kazanmalarını sağlayacak aktivitelerin konulmasının gerektiğine inanılmaktadır. Dolayısıyla, okul öncesi öğretmeni yetiştiren eğitimcilere ve kurumlara bu konuda önemli görevler düşmektedir.

Okul öncesi fen ve doğa etkinliklerinin uygulamaları sürecinde kullanılacak öğretim yöntem ve tekniklerinin öğretmen tarafından, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda belirlenebilmesi ve etkili bir şekilde uygulanabilmesi gerekmektedir. Görev başındaki okul öncesi öğretmenlerinin etkinliklerin planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesine yönelik eksiklikleri belirlenmeli, bunların giderilmesi amacıyla, uzman kişilerin rehberliğinde hizmet içi eğitim kursları planlanmalı ve gerekli sıklıklarla uygulanmalıdır.

Öğretmenler, okul öncesi eğitimde fen ve doğa çalışmalarının gerekliliğine inanarak; bu anlayışla uygulamalarını zenginleştirmeli ve okul öncesi dönemde bulunan çocuğu her defasında zihinsel bir üst düzeye çıkaran faydalı etkinlikleri tasarlayabilecek nitelikte yetiştirilmelidirler.

Çalışmanın, Trabzon ili ve Akçaabat ilçesinde az sayıda okul öncesi öğretmeniyle yürütülmüş olmasından dolayı, mevcut durumun tespitine yönelik, daha kapsamlı ve geniş bir örneklemi içeren çalışmalar yürütülmeli ve bu konudaki mevcut durum ortaya çıkarılmalıdır. Çalışmanın, bu alanda çalışacak araştırmacılara rehberlik edecek pilot bir çalışma olduğuna inanılmaktadır.

6. KAYNAKLAR

14. Milli Eğitim Şurası (1993). Raporlar, Görüşmeler, Kararlar, 27-29 Eylül, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 230 (1).

Demiriz, S. (2001). Okulöncesi eğitim kurumlarındaki fen ve doğa etkinlikleri ile ilgili uygulamaların belirlenmesi. IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi 2000, Bildiriler, Ankara: M.E. s 86.

Gürdal, A., Çağlar, A., Şahin, F., Ökçün, F. ve Macaroğlu, E. (1993). Okulöncesi dönemle ilgili fen faaliyetlerine örnekler. 9. Ya-Pa Okul Öncesi Eğit. ve Yayg. Semineri, Ankara: s 164.

Şahin, F. (1998). Okulöncesinde fen bilgisi öğretimi. İstanbul: Beta Bas. Yay. Dağı. A.Ş.

Şahin, F. (1997). Okul öncesi öğretmenlerinin fen kavramlarının öğretiminde kullandıkları metotların tespiti, II. Ulusal Eğitim Sempozyumu Bildirileri, Ağustos, İstanbul: s 75.

Üstünoğlu, Ü. (1990). Okulöncesi öğretmenlerinin uzaktan öğretim yöntemiyle yetiştirilmesine yönelik program modeli. Eskişehir Anadolu Üni. Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 136-138.

Yaşar, Ş. (1993). Okul öncesi eğitim öğrencilerinde fene yönelik duyuşsal özellikler. 9. Ya-Pa Okul Öncesi Eğit. ve Yayg. Semineri, Ankara: s 140-142.